sayfa 40

1. Tanzimat'tan önce yazılan klasik gazellerde hangi temaların işlendiğini söyleyiniz.
1. Tanzimat öncesindeki gazellerde aşk, kadın, şarap, tabiat güzellikleri gibi temalar işlenmiştir.

2. Ziya Paşa'nın gazelinde işlediği tema ile klasik gazelde ele alınan temayı karşılaştırınız. Karşılaştırma sonucunda belirlediğiniz benzerlik ya da farklılıkları defterinize yazınız.
2. Klasik gazelde bireysel duyarlılıklar ve temalar işlenirken Ziya Paşa’nın gazelinde toplumsal sorunlar ele alınmıştır.
3. Ziya Paşa'nın gazeli, lirik şiir okurken kullanılan vurgu ve tonlama ile okunabilir mi? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.
3. Tema, bir şiirin vurgu ve tonlamasının nasıl olacağını belirleyen en önemli öğelerdendir. Ziya Paşa’nın şiiri lirik bir şekilde okunmaya müsait değildir, çünkü bu gazelde bir eleştiri söz konusudur.
4. Bu gazel, işlediği tema ve temayı ele alış biçimi, söyleyişi yönünden halk şiirindeki hangi nazım türüne benzemektedir?
Gazelde eleştirel bir bakış var. Bu bakımdan halk şiirindeki "taşlama"ya benzemektedir. Halk edebiyatında koşma nazım şeklinin bir türü olan taşlamalarda kişilerin veya toplumun aksak yönleri eleştirilir. (Divan edebiyatında kişilerin veya toplumun yerildiği şiirlere "hicviye" dendiğini belirtelim.)

5. Şiirin söyleyiş tarzı ile yazıldığı dönemin sosyal ve siyasi yapısı arasında nasıl bir ilişki olduğunu açıklayınız.
Şiirde Osmanlının çağın gerisinde kalması konusu işlendiği için dönemin siyasi ve sosyal yapısı yansıtılmıştır.

6. Şair, "Diyâr-ı küfr, mülk-i İslâm, Dârü'ş-şifâ-yı Bâb-ı Âlî' sözleriyle kimi, neyi, nereleri kastetmektedir?
Diyar- küfr: Batı, Avrupa ülkeleri
Mülk-i İslam: İslam ülkeleri, Osmanlı Devleti
Dârü'ş-şifa-yı Bâb-ı Âli: Babıali, İstanbul, hükümet

7. Şiirde geçen "hükümet, virâne, kâşâne, meclis" gibi kelimelerin Tanzimat Döneminin tarihî ve sosyal değerleriyle ilişkisini açıklayınız. Dönemin anlayışını ve değerlerini yansıtan diğer kelimeleri söyleyiniz.
“hükümet, virâne, kâşâne, meclis” gibi kavramlar Tanzimat döneminin Batılılaşan ve gerileyen iki farklı yüzünü ortaya koyar. Bir yanda yenileşme sürecine girmiş, lüks hayat süren bir toplum kesimi, öte yandan yoksul, işsiz bir halk... Hükümet ve meclis kelimeleri dönemin yeni siyasi anlayışlarını, kâşâne kelimesi modern yaşamın mimarisini, virane ise geri kalmış, yoksul halkın durumunu ifade eder.
8. Şiirde işlenen temanın, Tanzimat yıllarında yaşanan sosyal, siyasi gelişme ve değişmelerle ilişkisini tartışınız. Ulaştığınız sonuçları defterinize yazınız.
Şiirde Osmanlının geri kalma nedenleri üzerinde durulmuş, Tanzimat Döneminde yapılan yenilik, ve değişimlerin tam anlamıyla karşılığını bulmadığı, yenileşme çabalarının fazla etkisinin hissedilmediğini görüyoruz.

9. "Gördüm, dolaşdım" eylemlerinde hangi şahıs eki kullanılmıştır? Aynı şahıs ekinin kullanıldığı diğer örnekleri metinden bulup tahtaya sıralayınız. Daha sonra bu örneklerden yola çıkarak şiirde ele alınan temanın bireyle ilişkisini belirleyiniz.
Gördüm, dolaşdım” eylemlerinde birinci tekil şahıs eki kullanılmıştır? Şiirde “bulundum görmedim gitdi, yolum düşdü, çok durmadım” gibi sözcüklerde de birinci tekil kişi eki kullanılmıştır.
Ziya Paşa, birinci tekil kişi eki kullanarak olumsuz duruma bizzat şahit olduğunu ifade etmiş.
Şair, şiirde belirtilen olumsuz durumu kendisi görmüş. Buradan şu sonuç da çıkabilir: Şair bir aydın olarak olumsuz tabloyu görüyor, aydınlar adına dile getiriyor; ama yöneticiler, bu yanlışlıkları ya fark etmiyor ya da görmezden geliyor.

10. İncelediğiniz şiirle aynı temada yazılmış divan şiirlerinin olup olmadığını söyleyiniz.
Divan şairlerinden Nef'i', Fuzuli; hiciv türünde şiir yazarak zaman zaman yöneticileri eleştirmişlerdir. Nabi'nin toplumsal konulu şiirleri vardır.
11. Ziya Paşa, şiirinde o dönem için yeni sayılabilecek hangi kavramları kullanmaktadır? Tespit ettiğiniz yeni kavramları tahtaya sıralayınız. Bu kavramların "Aydınlanma Dönemi" düşüncesi ile ilişkisini belirleyiniz.
"Hükümet, filozof, Eflatun" gibi sözcükler o dönem için yeni sayılabilecek kavramlardır. Ziya Paşa, Aydınlanma Döneminin etkisini hisstemiş, bilime, aklın üstünlüğüne önem vermiştir.

12. İncelediğiniz şiir, "Sanat, toplum içindir.", "Sanat, sanat içindir." anlayışlarından hangisine örnektir? Şiirden vereceğiniz örneklerle düşüncenizi açıklayınız.
Sanat toplum içindir anlayışıyla yazılmıştır. İlk beyti örnek verebiliriz.
13. Namık Kemal'in kasidesini işlerken klasisizm ve romantizmin özelliklerini öğrenmiştiniz. Her iki akımın özelliklerini hatırlayınız. Ziya Paşa'nın şiirinde klasisizm ve romantizmden hangisinin izleri görülmektedir? Açıklayınız.
Romantizmin etkisi vardır.

14. İşlediğiniz gazelin divan ve Tanzimat şiiri geleneğiyle ilişkisini, klasik gazelin hangi özelliklerini yansıttığını belirleyiniz.
.Ziya Paşa’nın gazeli biçim ve ölçü bakımından klasik gazelin tüm özelliklerini taşır. Ancak tema bakımından farklılık gösterir. Klasik gazelde “aşk, tabiat, sevgilinin güzelliği” gibi bireysel konular işlenirken Ziya Paşa gazelinde toplumsal sorunlara değinmiştir.

15. Bu şiir hakkındaki düşüncelerinizi, şiirin size hissettirdiklerini arkadaşlarınızla paylaşınız.

16. İncelediğiniz şiirden ve araştırmanızdan hareketle Ziya Paşa'nın fikrî ve edebî yönünü maddeler hâlinde defterinize yazınız.
. Ziya Paşa’nın fikrî ve edebi yönü:

• Doğu kültürüyle yetişmiş, sonradan Batı edebiyatına yönelmiştir.

• Düşünce olarak yenilikçi olmasına rağmen eserlerinde eskiyi, divan şiiri geleneğini devam ettirmiştir.

• Eski-yeni edebiyatlar arasında hep bir ikilemde kalmıştır.

• Gazel, kaside, terkib-i bend ve terci-i bend gibi eski biçimlerle "insan, yaşam, kâinat" gibi metafizik temaları ele almıştır.

• "Yolsuzluk, rüşvet, adaletsizlik" gibi olumsuzlukları işlemiştir.

• Özlü bir söyleyişi olan sanatçının birçok dizesi halk arasında atasözü gibi kullanılır.

• Nesirleriyle yeni edebiyatın oluşmasına katkı yapmıştır. Tercümeleriyle edebiyatın Batılılaşmasına yardım etmiştir.

• Eleştiri türünde çok önemli yazılar kaleme almıştır. "Şiir ve İnşa" adlı makalesinde halk dilini ve halk şiirini savunduğu hâlde "Hârâbat" adlı divan şiiri antolojisinin ön sözünde divan edebiyatını yüceltmiştir.

• Hem şiir hem de nesir yönü güçlüdür.

• Eserlerinin sağlam bir dili ve yapısı vardır.

17. Şimdiye kadar edindiğiniz bilgilerin ışığında bu şiirin, Ziya Paşa'nın fikirlerini ne derecede yansıttığını şiirden vereceğiniz örneklerle açıklayınız.

Şiirin genelinde Ziya Paşa’nın fikirleri ve edebi anlayışı hissedilebilir. “Meclis, meyhane, eğlence yeri, şarap, Eflatun, Filozof, hükümet...” sözcüklerinin bir kısmı divan şiirine, bir kısmı da modern çağa aittir. Ziya Paşa her iki kültürü de çok iyi özümsemiş bir yazar olarak bu şiirinde doğu-batı mukayesesi yapmıştır.

11. Sınıf Türk Edebiyatı Kitabı Cevapları (Biryay) sayfa 41 Coşku ve Heyecanı Dile Getiren Metinler

Şiirin yazılış amacı nedir?
Şiirin yazılış amacı, sevgiliye duyulan özlemi ve ayrılığın üzüntüsünü dile getirmektir. 

Şiirin ahenk özelliklerini, nazım birimini, temasını ve imgelerini bulup aşağıdaki tablonun ilgili bölümüne yazınız


1. Şiirin temasını divan şiirlerinde işlenen temalarla karşılaştırınız. Karşılaştırma sonucunda belirlediğiniz benzerlik ya da farklılıkları defterinize yazınız.
Şiirin teması sevgiliye özlemdir. Tema yönünden divan şiiriyle benzerlik gösterir. Divan şiirinde aşk, sevgili, ayrılık acısı gibi temalar işlenmiştir. Bu temalar divan şiirinde daha çok gazellerde işlenir. R. Mahmut Ekram bu şiiri muhammes tarzında yazmıştır.

2. "Şevki Yok" adlı şiirin hâkim duygusu nedir? Bu duyguyu verebilmek için şiir, nasıl bir ses tonu ve vurgu ile okunmalıdır? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.

Ayrılık acısı, özlem
Şiir duygusal, ağır bir söyleyiş tarzıyla okunmalı. Vurgu ve tonlamalar şiirdeki duyguyu iyi yansıtmalı

3. Şiirin söyleyiş tarzı ile Tanzimat Döneminin sosyal ve siyasi yapısı arasında nasıl bir ilişki olduğunu açıklayınız.
Şiir içerik ve şekil olarak divan edebiyatına yakınlık gösteriyor. Şair, şiirde toplumsal konulardan uzak durmuş, bireysel bir konuyu işlemiştir. O dönemin baskıcı yönetiminin etkisiyle 2. dönem Tanzimat sanatçıları bireysel konuları işlemişlerdir.

Tekrar edilen dizelerin anlam ve ahenk yönünden şiirdeki işlevini tartışınız.
Tekrar edilen dizeler, şiirin akıcı ve etkileyici olmasını sağlamıştır. Şair tekrarlarla vermek istediği duyguyu daha güçlü bir şekilde yansıtmıştır. Dizelerin tekrarı şiire ahenk kazandırmıştır.

b. Dizeler, şiirin özgün hâlinde de yukarıdaki gibi sıralansa ahenk ve anlamda değişiklikler olur mu? Bu değişikliklerin, şiirin bütünlüğünü nasıl etkilediğini söyleyiniz.
Dizelerin sıralanışı değiştirildiğinde anlam bütünlüğü bozulur, söyleyiş güzelliği de olumsuz etkilenir. Şiirin bu beşliğindeki son dize şiirde anlam bütünlüğünü sağlayan dizedir. Bu dizeyi başa almak anlam bütünlüğünü bozar.
4. Şiirde anlam, bir dizede tamamlanmış mıdır? Dizeler arası bağlantının ne şekilde sağlandığını açıklayınız.
Her dizede yüklem vardır. Dizeler kendi içinde anlam bütünlüğüne sahiptir.
5. İşlediğiniz kaside, gazel örnekleriyle bu şiiri dizelerin kümelenişi bakımından karşılaştırınız. Farklılığı bir cümle ile ifade ediniz.
Kaside ve gazelde nazım birimi olarak beyit kullanılır; bu şiirde ise beşlik bentlerle kurulan muhammes nazım birimi kullanılmıştır.
6. Şairin ruh hâlini şiirden vereceğiniz örneklerle açıklayınız.
Şair karamsar ve üzgündür. Rüzgarın ah edip inlemesi, gül bahçesinin acıyla titremesi
7. Şiirde sosyal, siyasi olguları çağrıştıran söz ve söz gruplarının varlığını araştırınız. Sonucu arkadaşlarınızla paylaşınız.
Şiirde sosyal, siyasi olguları çağrıştıran söz ve söz gruplarına yer verilmemiştir.

"Şevki Yok" adlı şiirle aynı temayı işleyen günümüz şiirini karşılaştırınız. Benzerlik ve farklılıkları arkadaşlarınızla paylaşınız.

8 . Divan edebiyatında şiirler neye göre ve nasıl adlandırılırdı? Recaizade Mahmut Ekrem'in şiirine ad verirken ve temayı seçerken divan geleneğinden faydalanıp faydalanmadığı konusunda fikirlerinizi belirtiniz.
Divan şiirlerinde şiirin nazım şekli başlık olarak yazılırdı. (gazel, mersiye, kaside, şarkı gibi.) Recaiza-de ise divan şiirindeki bu geleneği yıkmış, şiirin anlam özelliğine göre bir başlık bulmuştur.

9. Şairin yaşadığı hayattan zevk alamadığını anlatan kelimeleri/dizeleri belirleyiniz. Bu kelimeleri/dizeleri, "Aydınlanma Dönemi" düşüncesini yansıtan yeni kavram ve imajlar olarak değerlendirebilir miyiz? Niçin?
Hayır. Bu dizelerde şair hayattan zevk alamadığını söylüyor, bireysel duygularını yansıtıyor. Aydınlanma döneminde duygulara değil akla, mantığa, gerçeğe, bilimselliğe önem verilir.

10. Şairin duygularını açıkça ifade edip etmediği, yoruma açık olup olmadığı yönünden şiiri değerlendirip düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.
Duygularını açıkça ifade etmemiş, söz sanatlarına yer vermiş, anlatmak istediklerini şiirin derinliklerine gömerek yansıtmıştır. Şiir yoruma açıktır.
11. İncelediğiniz şiir, "Sanat, toplum içindir.", "Sanat, sanat içindir." anlayışlarından hangisine örnektir? Şiirden vereceğiniz örneklerle düşüncenizi açıklayınız.
Sanat sanat içindir anlayışıyla yazılmıştır. Şair bu şiirde bireysel duygularını yansıtmıştır.
Namık Kemal'in kasidesini işlerken klasisizm ve romantizmin özelliklerini öğrenmiştiniz. Her iki akımın özelliklerini hatırlayınız. Recaizade Mahmut Ekrem'in şiirinde klasisizm ve romantizmden hangisinin izleri görülmektedir? Görüşünüzü "Şevki Yok"tan vereceğiniz örneklerle ispatlayınız.
Romantizmin etkisi görülmektedir
12. "Şevki Yok" şiirinin divan ve Tanzimat şiiri geleneğiyle ilişkisini açıklayınız.
Divan şiiri geleneğine daha yakındır. Dili ağır olması, bireysel duyguların dile getirilmesi, aruz ölçüsü...
13. Bu şiirin size hissettirdiklerini arkadaşlarınızla paylaşınız.

14. Şiirden ve araştırmanızdan hareketle Recaizade Mahmut Ekrem'in fikrî ve edebî yönüyle ilgili düşüncelerinizi aşağıya sıralayınız.
Araştırınız.

YORUMLAMA GÜNCELLEME
1. Tanzimat şiirinde ahengi sağlayan unsurlardan hangilerinin, ne şekilde kullanıldığını söyleyiniz.
Ölçü, uyak,redif kullanılmış. Ölçü, aruz ölçüsüdür. Şiirlerde zengin bir ritim vardır.
Tanzimat şiirinde kafiye konusunda tartışmalar da olmuştur. Kafiye göz için mi kulak için mi tartışması yaşanmıştır.

"Toplumsal hayatta en mühim esas, bireydir. Gerçi, ruh biliminin yasaları, toplum biliminin yasaları ile ucu ucuna uymuyor, bununla beraber yine en esaslı top¬lumsal kurallar bireye ve bireydeki niteliklere dayanır.
Gerçek hürriyet, hükümetin şeklinden ziyade bireyin tahsil ve terbiyesiyle kültür seviyesinin mümkün mertebe yükselmesiyle mümkündür. Bu ilk esas, yerine getirilmedikçe ve her türlü noksanlarımızın, her türlü beceriksizliklerimizin hatta şiddetli yoksulluğumuzun bile çözüm ve tedavisini hükümetten bekledikçe hürriyet ve meşrutiyetimizin şeklinde yücelmeyi değil, çökmeyi beklememiz gerekir."
Baha Tevfik

a. Yukarıdaki metni iki cümle hâlinde özetleyiniz.
a. Toplumsal hayatın en önemli unsuru bireydir. Bireyin hürriyeti, ancak eğitim ve kültür seviyesinin yükselmesiyle mümkün olur.
b. Metnin ana fikrini belirleyip arkadaşlarınızla paylaşınız.
Eğitim ve kültür olmadan hürriyet anlamsızdır.
c. İncelediğiniz üç metinden hangilerinin teması birbiriyle ilişkilidir? Metinlerden hangisi bireysel bir temayı işlemektedir?
Namık Kemal'in Hürriyet Kasidesi ve Ziya Paşa'nın Gazel'i toplumsal konuları işlemesi yönünden benzerlik göstermektedir. Şevki Yok şiiri ise bireysel bir konuyu işlemiştir.

2. Namık Kemal'in kasidesinde en çok beğendiğiniz beyit hangisidir? Niçin?

3. Namık Kemal'in şiiri ile aynı temada yazılmış günümüz şiirini karşılaştırınız. İki şiirin farklı yönlerini defterinize yazınız.

4. Ziya Paşa'nın şiiri ile aynı temada yazılmış günümüz şiirini karşılaştırınız. İki şiir arasındaki farklılıkları arkadaşlarınızla paylaşınız.

5. "Şevki Yok" şiiri ile aynı temada yazılmış günümüz şiirini karşılaştırınız. İki şiir arasındaki benzerlik ve farklılıkları belirleyiniz.

6. Tanzimat Dönemine ait incelediğiniz üç şiirin tema bakımından birbirleri ile ilişkisi olup olmadığını yorumlayınız.
Bakınız 1. c

DÜZELTİYORUM: Şiirin birimleri kısmında Şevki Yok şiirinin birimi muhammes (beşlik) olacak.